秋夜旅懷吟 - Thu dạ lữ hoài ngâm

秋夜旅懷吟

Thu dạ lữ hoài ngâm

Sách Khảo sát về thơ Đinh Nhật Thận qua Thu dạ lữ hoài ngâm của Nguyễn Tài Chất và Nguyễn Tài Cẩn (Đại học Quốc gia Hà Nội xuất bản, 2008) ghi tác giả là Đinh Nhật Thận. Bản này dựa trên bản chép tay do người cháu đích tôn của Đinh Nhật Thận tặng lại cho ông Nguyễn Tài Chất, và đã được đối chiếu với các bản của Trường Thịnh Đường (in mộc bản năm 1902) và bản Nguyễn Văn Đề công bố trong cuốn Trong 99 chóp núi (do Hà Xuân Tề đề tựa ngày 4-7-1941) tại Huế. Theo đó, Đinh Nhật Thận làm bài này trong thời gian bị triều đình bắt giữ cho rằng ông liên luỵ với khởi nghĩa của Cao Bá Quát tỏ nỗi lòng nhớ quê nhà.

秋夜靜天光隱約

Thu dạ tĩnh thiên quang ẩn ước

隔疏簾淡酌金罍

Cách sơ liêm đạm chước kim lôi

天時人事相催

Thiên thời nhân sự tương thôi

浮生若夢幾回為歡

Phù sinh nhược mộng kỷ hồi vi hoan

人對景花間月照

Nhân đối cảnh hoa gian nguyệt chiếu

景撩人樹梢風吹

Cảnh liêu nhân thụ tiêu phong xuy

這般料少人知

Giá ban liệu thiểu nhân tri

閒來風月與誰為秋

Nhàn lai phong nguyệt dữ thuỳ vi thu

詩四絕怡愉雅愛

Thi tứ tuyệt di du nhã ái

酒三杯瀟洒離懷

Tửu tam bôi tiêu sái ly hoài

燈前獨對書齋

Đăng tiền độc đối thư trai

傷心客地有懷古人

Thương tâm khách địa hữu hoài cổ nhân

香水外忽聞漁韻

Hương thuỷ ngoại hốt văn ngư vận

從何來棹進江邊

Tòng hà lai trạo tiến giang biên

徘徊月夜霜天

Bồi hồi nguyệt dạ sương thiên

寒山暗認客船更非

Hàn sơn ám nhận khách thuyền cánh phi

曲江水何時大杜

Khúc giang thuỷ hà thì Đại Đỗ

一孤舟繫故園心

Nhất cô chu hệ cố viên tâm

時留八首詩吟

Thời lưu bát thủ thi ngâm

令人旅思轉深鄉情

Linh nhân lữ tứ chuyển thâm hương tình

昔我往青青柳絮

Tích ngã vãng thanh thanh liễu nhứ

兩三聲初語黃鶯

Lưỡng tam thanh sơ ngữ hoàng oanh

而今菊已含英

Nhi kim cúc dĩ hàm anh

柳陰庭外寒鳴秋蟬

Liễu âm đình ngoại hàn minh thu thuyền

昔我去翻翻桃臉

Tích ngã khứ phiên phiên đào kiểm

兩三枝初占東風

Lưỡng tam chi sơ chiếm đông phong

而今蘭已成叢

Nhi kim lan dĩ thành tùng

桃夭軒外落從寒霜

Đào yêu hiên ngoại lạc tùng hàn sương

胡為乎凄涼客舍

Hồ vi hồ thê lương khách xá

日優遊幾個冠童

Nhật ưu du kỷ cá quan đồng

安能夜夜書房

An năng dạ dạ thư phòng

芭蕉泣露昆虫鳴秋

Ba tiêu khấp lộ côn trùng minh thu

胡為乎怡愉旅館

Hồ vi hồ di du lữ quán

歲逡巡已半霜煙

Tuế thuân tuần dĩ bán sương yên

安能暮暮書軒

An năng mộ mộ thư hiên

風搖庭竹月懸屋梁

Phong dao đình trúc nguyệt huyền ốc lương

不是做何郎投筆

Bất thị tố hà lang đầu bút

將忠肝為國從軍

Tương trung can vị quốc tòng quân

此身空冒風塵

Thử thân không mạo phong trần

坐中虛視寢時徒聞

Toạ trung hư thị tẩm thì đồ văn

不是做何人捧檄

Bất thị tố hà nhân phủng hịch

將孝心離戚從官

Tương hiếu tâm ly thích tòng quan

他鄉何事盤桓

Tha hương hà sự bàn hoàn

白雲飛處牡丹開時

Bạch vân phi xứ mẫu đơn khai thì

今日自海濱遠顧

Kim nhật tự hải tân viễn cố

一輕帆直渡歸陵

Nhất khinh phàm trực độ quy lăng

鄉魂沸沸如甑

Hương hồn phí phí như tăng

逐帆忽已破層層波

Trục phàm hốt dĩ phá tằng tằng ba

明日自山家遠眺

Minh nhật tự sơn gia viễn diểu

片孤雲帶曉浮空

Phiến cô vân đới hiểu phù không

鄉心裊裊如蓬

Hương tâm niểu niểu như bồng

隨雲忽已過重重山

Tuỳ vân hốt dĩ quá trùng trùng san

何日是鄉關雁信

Hà nhật thị hương quan nhạn tín

悠悠難寫盡心情

Du du nan tả tận tâm tình

夜聞妙諦鍾聲

Dạ văn Diệu Đế chung thanh

海門鼓響御城炮催

Hải môn cổ hưởng ngự thành pháo thôi

江曲曲腸迴曲曲

Giang khúc khúc trường hồi khúc khúc

景悠悠夜復悠悠

Cảnh du du dạ phục du du

蕭條館旅亭秋

Tiêu điều quán lữ đình thu

鄰家樁楮江頭棹聲

Lân gia thung chử giang đầu trạo thanh

嗟客地吁縈心事

Ta khách địa hu oanh tâm sự

嘆閨人情緒可憐

Thán khuê nhân tình tự khả liên

更深燈滅案前

Canh thâm đăng diệt án tiền

含情掩扇空懸月明

Hàm tình yểm phiến không huyền nguyệt minh

孤枕裡三更寤寐

Cô chẩm lý tam canh ngụ mị

片幽懷誰是為憐

Phiến u hoài thuỳ thị vi lân

情頭夜半無人

Tình đầu dạ bán vô nhân

睡來報蝶醒辰鳴雞

Thuỵ lai báo điệp tỉnh thần minh kê

有時或鄉閨夕炤

Hữu thì hoặc hương khuê tịch chiếu

下堂來欲造花樓

Hạ đường lai dục tháo hoa lâu

忽驚燕葺泥巢

Hốt kinh yến tập nê sào

鸞羞炤鏡鳳愁懶梳

Loan tu chiếu kính phụng sầu lãn sơ

有時或織機夜靜

Hữu thì hoặc chức cơ dạ tĩnh

呼童來初整燈明

Hô đồng lai sơ chỉnh đăng minh

忽聞雁渡江聲

Hốt văn nhạn độ giang thanh

机慵足踏梭停手拋

Cơ dung túc đạp thoa đình thủ phao

可憐夜焚膏達旦

Khả lân dạ phần cao đạt đán

夜沉沉不見佳音

Dạ trầm trầm bất kiến giai âm

擲梭望望庭陰

Trịch thoa vọng vọng đình âm

霜寒蟋蟀咱吟聲愁

Sương hàn tất suất thính ngâm thanh sầu

望不見悠悠我獨

Vọng bất kiến du du ngã độc

顧閨門載復言還

Cố khuê môn tải phục ngôn hoàn

咱家雞唱西欄

Thính gia kê xướng tây lan

含情倚几挑殘孤燈

Hàm tình ỷ kỷ khiêu tàn cô đăng

可憐日燈庭自早

Khả lân nhật đăng đình tự tảo

日斜斜不到回書

Nhật tà tà bất đáo hồi thư

挈衣步步康衢

Khiết y bộ bộ khang cù

蟬鳴楊柳帶愁眉看

Thuyền minh dương liễu đới sầu mi khan

望不見翻翻我獨

Vọng bất kiến phiên phiên ngã độc

顧琴軒強欲為情

Cố cầm hiên cưỡng dục vi tình

忽瞻蝶戲蘭屏

Hốt chiêm điệp hý lan bình

含棲穿屩復行西園

Hàm thê xuyên cược phục hành tây viên

今必謂秋天靜好

Kim tất vị thu thiên tĩnh hảo

我良人將到歸期

Ngã lương nhân tương đáo quy kỳ

遑知世路蹺蹊

Hoàng tri thế lộ nghiêu hề

關山千里未期曷來

Quan san thiên lý vị kỳ hạt lai

今必謂我離永久

Kim tất vị ngã ly vĩnh cửu

自長安或抱衾裯

Tự Trường An hoặc bão khâm trù

風情慣似風流

Phong tình quán tự phong lưu

繁花矧又皇州帝城

Phồn hoa thẩn hựu hoàng châu đế thành

苟非有人情者也

Cẩu phi hữu nhân tình giả dã

胡而春而夏而秋

Hồ nhi xuân nhi hạ nhi thâu (thu)

由來紫閣紅樓

Do lai tử các hồng lâu

英雄不住丈夫難持

Anh hùng bất trụ trượng phu nan trì

如此者誰知之者

Như thử giả thuỳ tri chi giả

煙波中使我心愁

Yên ba trung sử ngã tâm sầu

昂藏豈少年遊

Ngang tàng khởi thiếu niên du

風流舊態江湖故家

Phong lưu cựu thái giang hồ cố gia

旅景每從哦裡痛

Lữ cảnh mỗi tòng nga lý thống

鄉魂空向夢中遊

Hương hồn không hướng mộng trung du

江山客亦知乎

Giang sơn khách diệc tri hồ

情中更切路途艱難

Tình trung cánh thiết lộ đồ gian nan

雖曰已藻蘋婦事

Tuy viết dĩ tảo tần phụ sự

內齊家上祀祖先

Nội tề gia thượng tự tổ tiên

澗毛潢水微虔

Giản mao hoàng thuỷ vi kiền

安知主饋能賢婦人

An tri chủ quỹ năng hiền phụ nhân

可知者十分家幼

Khả tri giả thập phần gia ấu

一門中共保無危

Nhất môn trung cộng bảo vô nguy

別時正在孩兒

Biệt thì chính tại hài nhi

年來想已髮垂牙生

Niên lai tưởng dĩ phát thuỳ nha sinh

可愛者其兄之子

Khả ái giả kỳ huynh chi tử

年十三十四中來

Niên thập tam thập tứ trung lai

吾兄亦曰幸哉

Ngô huynh diệc viết hạnh tai

底今未覺誰開學堂

Để kim vị giác thuỳ khai học đường

可思者同窗二契

Khả tư giả đồng song nhị khế

芝蘭香細細猶聞

Chi lan hương tế tế do văn

馬杯自挹輕塵

Mã bôi tự ấp khinh trần

渭城此後故人亦辭

Vị Thành thử hậu cố nhân diệc từ

不知後北圻起匪

Bất tri hậu Bắc kỳ khởi phỉ

二吾兄已未回辰

Nhị ngô huynh dĩ vị hồi thần

嗟哉同病相憐

Ta tai đồng bệnh tương lân

一瀟湘一向秦一方

Nhất Tiêu tương nhất hướng Tần nhất phương

將何日更相對語

Tương hà nhật cánh tương đối ngữ

敘閨情又敘客衷

Tự khuê tình hựu tự khách trung

而今秋月秋風

Nhi kim thu nguyệt thu phong

秋吟秋飲情中者誰

Thu ngâm thu ẩm tình trung giả thuỳ

對離景淚垂雙眼

Đối ly cảnh lệ thuỳ song nhãn

顧香關路限重山

Cố hương quan lộ hạn trùng san

酒殘獨倚欄杆

Tửu tàn độc ỷ lan can

覺來眼看夜還淒涼

Giác lai nhãn khán dạ hoàn thê lương

Đêm thu lặng, bóng giời thấp thoáng,
Cách rèm thưa chuốc chén gượng nguôi.
“Thiên thời nhân sự tương thôi”,
Kiếp chiêm bao dễ mấy hồi người ta?

Người đối cảnh, trước hoa trăng tỏ,
Cảnh trêu người, ngọn gió rung cây.
Nỗi niềm ai kẻ tỏ hay?
Cùng ai trăng gió đêm này với thu.

Thơ nhã ái bốn câu buông vận,
Rượu ly hoài ba chén làm khuây.
Trước đèn trong chốn thư trai,
Chạnh lòng đất khách, nhớ người đời xưa.

Ngoài Hương thuỷ tiếng ngư văng vẳng,
Thuyền từ đâu chèo thẳng biên giang?
Lờ mờ đêm nguyệt trời sương,
Thuyền ai tưởng khách non Hàn, lại không!

Khúc ngư thuỷ nhớ ông Đại Đỗ,
Buộc con thuyền lòng cũ bơ vơ.
Hứng thu để tám bài thơ,
Xui người đất khách ngẩn ngơ tình làng.

Xưa ta đi liễu đang thanh tế,
Chim hoàng anh mới kể ba câu.
Bằng nay cúc đã hoa thâu,
Liễu kia cũng nghĩ âu sầu vì ve.

Khi ta đi đào khoe tiếu kiểm,
Gió đông phong mới điểm ba hàng.
Bằng nay lan đã chồi sương,
Đào non nghĩ cũng võ vàng vì thu.

Làm chi vậy buồn rầu đất khách,
Ngày quán đồng mượn thích làm khuây.
Có đêm nương bóng hồi tây,
Tiếng sương khóc lá, hơi bay gọi trùng.

Làm chi vậy lạnh lùng quán lữ,
Năm, sương yên hết nửa đi rồi.
Có đêm ngồi nhẫn thư trai,
Gió lay bên trúc, nguyệt cài trên lương.

Nào có phải như chàng ném bút,
Vì vua mà đồng mác cho cam.
Luống đem thân thế cát lầm,
Thấy ngồi hổ mắt, nghe nằm thẹn tai.

Nào có phải như ai vâng hịch,
Vì thân mà xa cách cho xong.
Bỗng không cách địa binh bồng,
Trông mây lại nhớ, xem bông lại buồn.

Ngày nay đứng trông miền bể rộng,
Một cánh buồm gióng thẳng về cồn.
Lòng quê đâu đã cuồn cuồn,
Phút theo buồm vượt máy ngàn sóng khơi.

Ngày nay đứng trông nơi non thẳm,
Một làn mây sớm ngắm trên không.
Lòng quê đâu đã bồng bồng,
Phút theo mây kéo mấy trùng non xa.

Trông tin nhạn biết là đâu tá,
Tâm tình này ai tả cho nên.
Chuông chùa Diệu Đế cho rền,
Trống vang cửa bể, súng rên thành vàng.

Sông quạnh quẽ ruột càng quằn quại,
Cảnh đìu hiu dạ lại đìu hiu.
Lữ du ai chẳng tiêu điều,
Tiếng chày trong xóm tiếng chèo ngoài sông.

Than đất khách não nùng tâm sự,
Thương người quê tình tự bây giờ.
Đèn khuya cơn tỏ cơn mờ,
Gẫm tình che quạt luống chờ bóng trăng.

Năm canh những mơ màng trên gối,
Mảnh tình riêng biết nói cùng ai.
Thương thay đêm vắng không người,
Ngủ thời bướm báo, dậy thời gà kêu.

Hoặc có lúc ban chiều trong khổn,
Bước xuống thềm lại muốn lên lầu.
Phút nghe con én kêu sầu,
Lược rầu tóc chải, gương rầu mặt soi.

Hoặc có lúc đưa thoi đêm tối,
Gọi con tì vừa tới điểm đăng.
Phút nghe tiếng nhạn khơi chừng,
Máy rời chân đạp, thoi ngừng tay đưa.

Thương thay có đêm chờ nửa gối,
Đêm gần qua chẳng thấy thư về.
Gác thoi ra đứng bên hè,
Tai nghe tiếng dế rè rè khóc sương.

Trông chẳng thấy, chán chường than thở,
Đoái phòng khuê muốn trở gót giầy.
Gà ai eo óc hồi tây,
Gẫm tình tựa gối liền tay khêu đèn.

Thương thay có ngày nhìn sáu khắc,
Ngày gần tàn chẳng thấy thư sang.
Xuống thềm ra đứng bên đàng,
Mày sầu lá liễu hàng hàng khóc ve.

Trông chẳng thấy lại về đứng đợi,
Đoài cầm hiên tay gợi ngón đàn.
Bướm đâu trêu cợt bình lơn,
Buồn tình mang dép ra vườn hái hoa.

Rày hẳn bảo giời đà mát mẻ,
Lương nhân ta có dễ gần về.
Biết đâu đường thế nhiêu khê,
Dặm ngàn hồ dễ đi về cho năng.

Rày hẳn nói mình chừng lâu ở,
Ôm khâm trù hay đã có người.
Phong lưu vốn đã quen rồi,
Phồn hoa lịch sự lại mùi Tràng An.

Nếu chẳng thể bàn hoàn chi mãi,
Hết xuân rồi hạ lại sang thu.
Lầu hồng cung cấm ấy ru,
Anh hùng lại với trượng phu ai từ?

Như thế ấy bây giờ ai biết,
Trông yên ba khôn xiết dạ sâu.
Há còn trai trẻ chi đâu,
Phong lưu thói cũ giang hồ lối xưa.

Cảnh du lữ câu thơ thổn thức,
Bóng hương quan trước mắt mơ màng.
Non sông khách có biết chăng,
Vẫn tình thì nhớ nhưng đường thì khơi.

Tuy rằng nói đã người tần tảo,
Trên tôn đường trọng đạo tề gia.
Rau khe nước suối cũng là,
Mình xa chẳng biết ở nhà làm sao.

Duy cho trẻ đứa nào đứa ấy,
Trong gia đình đều thấy yên vui.
Lúc đi trẻ mới hay cười,
Tóc răng nay đã ra người lớn khôn.

Và thằng cháu giời thương cũng khá,
Tuổi năm nay chừng đã trưởng thành.
Phúc nhà mừng trộm cho anh,
Năm nay biết đã học hành cùng ai.

Bạn đèn sách một hai tri thức,
Mùi lan chi sực nức một nhà.
Từ phen chuốc chén quan hà,
Vị Thành lúc ấy rồi mà Dương Quan.

Sau chẳng biết ngoài miền bắc động,
Hai anh ta có chóng hồi hương?
Thương ôi đồng bệnh cùng thương,
Một Tần lại một Tiêu Tương một giời.

Đến bao giờ cùng ngồi kể chuyện,
Kể hương tình cho đến khách trung.
Mà nay nào nguyệt nào phong,
Nào thi nào tửu biết cùng ai hay.

Sầu ly biệt tuôn đầy hai mắt,
Bóng hương quan xa khuất dặm ngàn.
Rượu rồi ngồi dựa lan can,
Chiêm bao tỉnh giấc đêm tàn về thu.